|
Avienus,
Descriptio orbis terrarum ou Peregrinatio
Qua protenta iacent vastae divortia terraeet qua
praecipiti volvuntur prona meatu flumina per terras, qua priscis inclyta
muris oppida nituntur, genus hoc procul omne animantum qua colit, Aoniis
perget stilus impiger orsis. 5 ardua
res, musae. deus, en deus intrat Apollo pectora, fatidicae quatiens
penetralia Cirrhae. Pierides, toto celeres Helicone venite, concinat et
Phoebo vester chorus; Oceanumque, carminis auspicium, primum memorate
camenae. 10 Oceani nam terra salo
praecingitur omnis, parva ut caeruleo caput effert insula ponto: nec tamen
extremo teres est situs undique in orbe, qua colitur populis, qua tellus
paret aratro; sed, matutino qua caelum sole rubescit, 15 latior, accisi curvatur caespitis arvo, cetera protentus.
tria sunt confinia terrae unius: est primum Libyae Europaeque
Asiaeque. Aequore ab Hesperio qua se salis insinuat vis, terrarumque cavis
illabitur, arduus Atlas 20 qua iuga
celsa tumet, Libyae sese explicat ora: finis huic Gades, septenaque gurgite
vasto ora procul Nili, Phariorum ubi gleba recumbit, et Pelusiaci
celebrantur templa Canopi. Europaeque dehinc laevum est latus: at procul
ambas 25 una Asia, inclinans geminis se
cornibus, urget desuper, ac rupti divortia continet orbis. Europam atque
Asiam Tanais disterminat amnis hic se Sarmaticis evolvens finibus
alta scissus Araseo prius aequore, iam suus unda 30 effluit in Scythiam: procul hinc Maeotida Tethyn intrat,
et inserto freta pellit vasta fluento, Ismaricique riget semper flabris
aquilonis. at qua piscosi gurges strepit Hellesponti, vis obliqua sali
tepidum procumbit in austrum, 35 terrarumque trium modus est mare, donec in alti ora
procul Nili late Thetis efflua serpat. altera pars orbem telluris limite
findit. caespes terga iacens Asiae succedit in oras, immensusque modi
protenditur. hic latus artans 40 Caspia
contingit freta desuper, atque tumenti proximus Euxino est: Asiam conterminus
iste Europamque secat. tellus sese altera in austrum porrigit, insertoque
sinus interiacet agro aestuat); et Libycis Asiam discernit ab
oris 45 sic diversa fuit sententia,
rite quis orbi limes haberetur. totum hoc circumlatrat aestus, et maris
infesti moles ligat. una furenti natura est pelago, pelagi sed nomina
mille, aequor ut innumeris terrarum admoverit oris. 50 qua se blanda satis intendunt flabra favoni, Hesperium
Oceano mare terras intrat ab alto. axe Lycaoniae rursum facis, atque ubi
dura belligeratores nutrit tellus Arimaspas, nomine Saturni late iacet
aequoris unda. 55 hic densata sali
stant marmora, pigraque ponti se natura tenet, numquam ruit effluus
umor: mortuus hic Graio perhibetur gurges in usu denique, quod lento
stupeat plaga salsa profundo, vel quod sole carens pars orbis taetra
rigescat. 60 vis hebes has oras ardor
Titanius afflat, vis evecta dies illuminat, omneque late at qua prima dies
rutilo sustollitur ortu, aureus et tremulas late rubor inficit undas, Eoum
pelagus, freta dicunt Indica pandi. 65 propter Erythraei tenduntur dorsa profundi, Aethiopumque
salum diffunditur. hic notus aethram urit, et hic aestu radiorum Phoebus
anhelo arva coquit: sterilis regio est, et inhospita late aret humus,
cassaeque solo torrentur harenae. 70 Oceanus sic cuncta vago complectitur aestu, undique sic
unus terras interminus ambit, innumerosque sinus cavat illabentibus
undis desuper: e multis celebri sub nomine tantum quattuor infuso late
sale terga dehiscunt. 75 primus in orbe
sinus vasti maris aequora gignit, gurgitis Hesperii: procul hic protentus in
ortus faucibus a Libycis aestum trahit, atque ubi laetam caespite sub
pingui pandit Pamphylia glebam, deficit, et curva sinuatur litoris
ora. 80 alter item est primo brevior,
maiorque duobus. hic prolapsus aquaest, boreali fusus ab alto, terga
procelloso turgescit Caspia fluctu. Hyrcanum hoc pelagus pars nominat. hinc
duo rursum ora patent ponti: geminus sinus aequoris
intrat, 85 telluremque cavat, qua se
notus axe tepenti erigit. horum unus vada longe Persica fundit, Caspia
conversus procul in freta; porrigiturque quartus Arabs, tumet hic rapido per
aperta fluento, Eusinumque salum videt eminus. en tibi
rursum 90 aequoris Hesperii tractus
loquar: istius unda lambit terga soli, qua se vagus explicat orbis. nam
vel caeruleo loca circumplectitur aestu, vel celso demissa iugo confinia
radit, moenia vel fusi praestringit gurgite ponti. 95 in zephyrum tellus extenditur, oraque terrae ultima
proceras subducit in astra columnas. Hic modus est orbis Gadir locus, hic
tumet Atlas arduus, hic duro torquetur cardine caelum, hic circumfusis
vestitur nubibus axis. 100 et primum
ruptas se pontus Hibericus illinc inserit in terras: caput autem
principiumque Europae et Libyae est. mediis infunditur oris, irrepitque
salum. scopuli stant ardui utrimque: unus enim Europam, Libyam procul aspicit
alter. 105 sic discreta freto procera
cacumina celsis emicuere iugis, sic intrant saxa profundum, sic subeunt
nubes, sic caelum vertice fulcit Maura Abila, et dorso consurgit Hiberica
Calpe. Gallicus hinc aestus provolvitur. hic super
urbem 110 Massiliam gens Graia colit,
Ligurumque tumescit aequor, et indomito tellus iacet Itala regno. Ausonis
haec regio est; pubi genus ab Iove summo. qua se flabra trucis boreae per
inhospita terrae eructant caelo, populis caput
Aeneadarum, 115 alba dehinc cautes est
terminus: haec freta propter Trinacriae summa consurgit litoris
ora. evolvuntur item vada fusi caerula ponti; insula qua Cyrnus fluctu
madet alludente, litoris ostriferi protendens latius
undam, 120 Sardiniamque dehinc moles
circumflua cingit aequoris, et cano spumant freta concita fluctu. hinc
Tyrrhena sali sunt agmina, qua notus axem umidus inclinat: qua lux se rursus
eoa emergit pelago, Siculi maris aestuat unda, 125 obliquumque quatit gurges protentior altum usque in
saxosi Pachyni iuga. plurimus inde in Cretam trahitur ponti tumor: hicque
procul se inclinat rupes, atque obvia fluctibus altis ingreditur pelagus
Gortynia moenia iuxta, 130 ac
procumbentis sola propter pinguia Phaesti. Prona mari cautes extenditur, ut
ferus ora est aries, ultroque minax petit obvia fronte: denique sic olli
nomen prior indidit aetas: nec minus Italiam cornu prospectat
acuto 135 litoris, et rapidi perflatur
Iapygis ore. hinc se rursus aquis Hadriatica marmora fundunt in borean,
zephyrumque dehinc deflexa parumper alta petunt, rauco penitus repentia
fluctu: hic sinus Ionius curvatur litoris acta, 140 caespitis et gemini tellus irrumpitur alto. nam qua
caeruleis pontus sese inserit undis, Illyris in dextris pandit regionibus
agros, Emathiamque super sulcat genus acre virorum: Ausonidum laevast.
hinc longo caespite tellus 145 funditur, et varia populorum pube domantur arva soli.
trina haec pelagi circumtonat unda. nam qua se zephyri sustollunt flabra,
profundum Tyrrheni est pelagi; qua se notus erigit aethra, Sicanum late
fluitat mare: qua procul autem 150 spirat ab eois pulcher regionibus eurus, Ionii sunt
terga sali. sic Itala tellus a circumfusis latus amplum lambitur
undis. efflua post Siculi moles evolvitur alti, inque notum late vada
ponti caerula serpunt, 155 donec
harenosae se attollant aequore Syrtes, infidumque rati tenuent mare. languida
quippe aequore iam fesso sese trahit unda per ambas. montibus ab Siculis
capit autem prona meatum, Cretaeisque iugis mox Syrtes inter
oberrat 160 parcior, et tenui
praetexens ima fluento. rursus ab Idaea Salmonide porrigit aequor se
geminum: nautae Pharium dixere profundum, quod procul in Casiae vergit
confinia cautis: Sidoniique dehinc late salis aestuat
unda, 165 Issicus immodico donec sinus
ore patescat, aequoris et nostri sit terminus: arva ubi late pinguia
proceris Cilicum versantur aratris. curva salo forma est: hinc sese marmora
ponti in zephyrum torquent, ac flexu lubricus errat 170 gurges, et exesas illabitur unda lacunas. sic virosorum
prolixa volumina sese sponte cerastorum facili sub viscere curvant; sic
spiras crebro sinuat draco, seque vel orbe colligit inclinans, vel pronis
agmina longe 175 tractibus absolvit:
stridet nemus undique totum, pestifero afflatu serpens vagus inquinat
aethram. haut secus illapso penetrantur litora fluctu, et rursum tellus
init aequora: iugis ubique mugitus pelago est, gemitu loca cuncta
resultant. 180 Imminet huic late
Pamphylia, subluit illic unda Chelidonias, illisum murmurat
aequor, saepius et crebra spumescunt aequora rupe, terminus his cautis
Patareidis eminet arcis. ac rursum in zephyrum vada semet caerula
curvant. 185 hinc salis Aegaei tractus tonat,
inque Bootis plaustra dehinc rapidi flectuntur marmora Nerei, saxosis
Sporadum saepe obluctantia ripis. non aliud tanta consurgit mole
profundum, non sic curva Thetis fluctu tumet: extimus
olli 190 in Tenedum cursus, pelagi
caput incipit Imbro. caespitis hinc proni protendens dorsa
Propontis, flatibus ex boreae tepidum procumbit in austrum, immensaeque
Asiae populos alit ubere terrae. hinc artas inter fauces atque obvia
saxa 195 Thracius angustas discludit
Bosphorus oras, Bosphorus Inachiae subvector virginis olim. nam vicina
sibi stant litora; terraque parci faucibus oris hiat, pronam sinus evomit
undam: proxima non alibi tantum divortia cernas 200 caespitis: hac pecoris cursu sternacis in aequor Inachis
illata est; sic pectus canduit ira, Paelicis et tanto divam dolor extulit
igni. illic instabili fama est sale saxa moveri, inferrique sibi flabris
urgentibus oras: 205 hic rigidas errare
ferunt per marmora cautes, et nunc ora sali vastas praetendere rupes, nunc
aperire sinum: gemit amplo murmure pontus, seu quod collisas Thetis indignata
per arces saeviat obiectis; seu quod brevis exitus
undas 210 exerat, et strictis eructet
faucibus aequor. interius lato pontus se gurgite fundit, undarumque procul
latus explicat, aurea Phoebi qua rota purpureo repetit convexa sub
ortu. sic obliqua maris panduntur denique dorsa, 215 ut matutinis inclinent aequora habenis, longior aut
boreae concedat gurges in axem. Pontus enim nostrae sinus est amplissimus
undae. Huic Asia ab laevis praecingitur Europamque excipit, adversusque
dehinc se Thracius artat 220 Bosphorus
et tenui vix panditur oris hiatu at qua diducto pontus distenditur
aestu, et porrecta mari terrae iuga longius intrant in pelagus, tractuque
vago sua litora linquunt, caespite Paphlagonum prodit saxosa
Carambis. 225 altera se cautes similis
procul arietis ori, dura pruinoso qua torpet Taurica caelo, exerit, et
tenta late premit aequora fronte. eminus ista notum videt, arctos eminus
illa. porro inter fluctus ac fusi marmora ponti 230 proxima celsorum sic sunt sibi dorsa iugorum, quamvis
vasta sali moles interfluit arces, ut gemini sit forma maris. sed brachia
pontus, finibus arctois, eoae lucis in ortum, et qua prona dies atris
involvitur umbris, 235 molliter
inclinans, Scythici speciem facit arcus; at tepidi de parte noti directior
oram, continuumque iacens, rigidi sub imagine nervi tenditur: excedit
confinia sola Carambis in borean vergens. boreali rursus in
arcto 240 ore sinus patulo Maeotidis
alta paludis aequora prorumpunt: Scytha late barbarus oras incolit, et
matrem ponti cognominat undam. sola parens ponto, genetrix haec sola
fluentost: hoc se fonte trahunt vaga glauci marmora
ponti, 245 Cimmerio prolapsa sinu; nam
Bosphorus illic Cimmerius fauces aperit: circumque superque Cimmeris, gens
dura, colunt. hic ardua Taurus in iuga consurgit, caelumque cacumine
fulcit verticis, et celsis late caput inserit astris. 250 huc, mirante salo, quondam sese intulit Argo Thessala,
et innantem stupuerunt aequora cumbam. sic vasti moles pelagi interfunditur
oras: sic se forma maris toto procul explicat orhe. Nunc tibi tellurem
versu loquar: incute docto, 255 Phoebe,
chelyn plectro. musis intermina vita permanet, et memori laus semper pullulat
aevo. indefessa tuae sint mentis acumina, lector, sudorisque mei patulo
bibe carmina rictu: dulcis in his haustus, meritum grave, gratia
perpes. 260 Ergo solum terraeque Libystidis
ora per austrum tenditur, eoae procul in confinia lucis. Gades principium
est; caput huius caespitis autem artius angusto conducit litora
tractu, Oceanique salum cuneo subit: istius orae 265 terminus immensis Arabum concluditur undis. at latus hoc
terra diffusius explicat agros, arvaque tenta patent. haec pingui caespite
tellus Aethiopum est nutrix, qui nigros propter Erembas extremi Libyae
curvo sola vomere sulcant: 270 et
rursum Aethiopes soli subiecta cadenti arva tenent. sic scissa virum gens
ultima terrae incolit: hos afflant rutilae incunabula lucis; hi iam
praecipitis terrentur solis habenis. propter proceras zephyri regione
columnas 275 Mauri habitant; his fluxa
fides et inhospita semper corda rigent; trahitur duris vaga vita
rapinis. proxima se late Numidarum pascua tendunt, Massyliique super
populi per aperta locorum palantes agitant. certi laris inscia gens
est: 280 nunc in dumosas erepunt
denique rupis, nunc quatiunt campos, nunc silvas inter oberrant coniugibus
natisque simul: cibus aspera glando omnibus: haud ollis sulcatur caespes
aratro: non his mugitus pecudum strepit. inclyta post
hos 285 moenia consurgunt Tyriae
Carthaginis: illa urbs Phoenissa prius, Libyci nunc ruris alumna, paci
blanda quies, et bello prompta cruento. ast hinc in Syrtim praeceps ruit unda
minorem, ulteriusque dehinc qua lux se reddit Olympo, 290 maior vasta sibi late trahit aequora Syrtis, infidumque
rati pelagus furit: ardua quippe undarum moles Tyrrheno cogitur
aestu, curvatumque salum quatit amplo litora fluctu; ecce alias lento
prorepit gurgite Nereus, 295 undaque
vix tenuis siccas praetexit harenas. immemor ergo modi semper natura
duabus Syrtibus, et classem sors crebro caeca fatigat. ambarum medio
procera Neapolis arcem surrigit: hanc rursum gens late prisca
virorum 300 Lotophagi includunt: diros
Nasamonas at inde aspice, quis quondam populorum examina multa versavere
solum, multo sonuere per agros balatu pecudes: nunc lati iugera campi et
grege nuda iacent, et sunt cultoribus orba. 305 Ausonis haec duro vastavit dextera bello: Ausonis
invicti gens roboris una per orbem arma tulit: pubem Latiam ferus horruit
Hister, Romanas aquilas Rhodanus tremit, Italidum vi maesta paludivagos
Germania flevit alumnos. 310 Illi
caeruleas attingunt aequoris undas: at qua navigero tellus discedit ab
aestu, innumerae gentes, populorum examina mille arva tenent. hic fata
canit venerabilis Hammon, mugit harenosis nemus illic denique
lucis. 315 astat Cyrene propter vetus,
erigiturque urbs procera arces, et Apolline dives alumno: Marmaridae
iuxta; procul hi tamen ultima regni Aegypto inclinant: tergo Gaetulia
glebam protinus hinc Garamas late confinia tendit, 320 trux Garamas, pedibus pernix, et harundinis usu nobilis:
at quantum terrarum interna recedunt, ut procul Oceano tellus vicina
madescat, Aethiopum populos alit ampli caespitis ora, terminus Aethiopum
populos adit ultima Cerne. 325 post
Blemyes medii succedunt solis habenas, corpora proceri, nigri cute, viscera
sicci, et circumvincti nervis exstantibus artus. hi celeri molles currunt
pede semper harenas, nec tamen impressae linquunt vestigia
plantae. 330 eminus evolvunt hinc sese
pinguia Nili flumina, et intenti prolabitur aequoris unda. hic qua
secretis incidit flexibus agros, Aethiopum lingua Siris ruit: utque
Syenen caerulus accedens diti loca flumine adulat, 335 nomine se claro Nilum trahit, inque iacentem Aegyptum
fusus fluctu premit arva marito, fecundatque solum: procul illinc agmina
cogit in borean, scissusque vagis amfractibus aequor non olli compar
quisquam fluit, inclyta quamquam 340 undique se totis eructent flumina terris. Nilus enim
immensos vitam dispergit in agros, et fovet invecto sata gurgite: Nilus
honorem telluri reparat: Nilus freta maxima pellit. hic Asiam ab Libya
disterminat, axe favoni 345 secernens
Libyam; redeuntis solis ab ortu disiungens Asiae medio confinia
fluctu. nec procul illa virum gens incolit, axibus olim quae prior humanas
leges et iura notavit, vomere quae duro, quae longi pondere
aratri 350 sollicitavit humum, quae
fetus edere sulcis tellurem docuit, quae caedens partibus aethram prodidit
obliquo solem decurrere caelo. istius ergo tibi formam regionis et
oras expediam versu. blandus praetenditur aer, 355 prodigus herbarum caespes iacet, aspera nusquam culmina
consurgunt, portus cavat ora frequentis. quidquid terra dehinc redeuntis
sufficit anni tempore, prae cunctis stupeas specieque modoque. trina loco
frons est, sed laxior axe Bootis, 360 luce sub eoa constrictior, usque Syenen tenditur, unde
pii volvuntur flumina Nili. hic urbs est Thebae, Thebae quae moenibus
altis praecinxere larem: Memnon ubi Tithoneus suspectat roseas Aurorae
matris habenas. 365 pars quae coeaneo
discedit ab aequore, septem oppida sustentat: notiam pars vergit in
oram, et modus est olli Serbonidis alta paludis; altera pulsatur
genitalibus ore favoni. hic urbem posuit Pellaeae dextera
gentis; 370 hic inter celsas late
surgentia nubes templa Sinopaei Iovis astant nixa columnis, divite saxorum
circumvestita metallo, auro fulta gravi, niveo radiantia dente. nec minus
hic speculae vertex subducitur, ex quo 375 cernere sit longe Pallenidis intima terrae. at qua
surgenti terrae pars conscia Phoebost, aggere murorum Pelusia moenia
surgunt. gens hic docta sali tumido freta gurgite currit, inque
procellosos lembum convertere fluctus 380 ludum habet, et rauca vitam producit in unda. Talis
forma iacet Libyae, talique recessu ab zephyro eoum tellus incumbit in
axem. istius extenti sola caespitis undique sulcant gentes innumerae, quae
sparsae litore longo 385 Oceani
australis vada late caerula tangunt; et quae multimodis media tellure
agitantes arva domant, et quae Tritonidis alta paludis ut circumfuso
populorum examine cingunt. Nunc tibi et Europae fabor latus: haec, ubi
terras 390 intrat Atlantei vis
aequoris, accipit ortum. unus utramque sali fluxus secat, et procul
unum distinet os ambas: eadem insinuatio ponti Europam et Libyam rapido
disterminat aestu. sed prior illa tamen tepido perfunditur
austro, 395 haec subit insanos tergum
curvata aquilones. ambae Asiam rursum simili sub limite tangunt: aequus
utrimque modus protenditur: at simul ambas si conferre sibi quisquam velit,
una parumper ut credatur humus, mediique interflua
ponti 400 subtrahat; extemplo, quali
nux pinea formast, singula versanti talis succedet imago Europae et
Libyae: sic nam latus explicat ambas, unum et utrique caput, similis quoque
finis utrique sed tamen Hesperii qua spectant aequoris
undam, 405 ambae producto coeunt sibi
caespite terrae; qua matutinis sol istas ignibus afflat, latior ambabus
species distenditur. unum hoc agili sub mente tenens, velut obvia
habebis cetera terrarum. tellus Europa columnis 410 proxuma magnanimos alit aequo caespite Hiberos. hi super
Oceani borealis frigida tangunt aequora, et excursu diffusi latius
agri arva tenent, duris nimium vicina Britannis; flavaque caesariem
Germania porrigit oram, 415 dumosa
Hercyniae peragrans confinia silvae. Inde Pyrenaei turgescunt dorsa
nivalis, Gallorumque truces populi per inhospita terrae vitam agitant: tum
caeruleum Padus evomit antro hic prius Heridani propter nemorosa
fluenta 420 fleverunt liquidae lapsum
Phaethonta sorores, mutataeque manus planxerunt pectora ramis. Nec procul
hinc rigidis insurgunt rupibus Alpes, nascentemque diem celso iuga vertice
cernunt. porro inter cautes et saxa sonantia Rhenus, 425 vertice qua nubes nebulosus fulcit Adulas, urget aquas,
glaucoque rapax rotat agmine molem gurgitis, Oceani donec borealis in
undas effluat, et celeri perrumpat marmora fluctu. quin et Danubium
produnt secreta repente 430 barbara,
sed discors tamen est natura fluento. Abnoba mons Histro pater est: cadit
Abnobae hiatu flumen; in eoos autem convertitur axes, Euxinoque salo
provolvitur; ora per aequor quinque vomunt amnem, qua se procul insula
Peuce 435 exerit: hunc rigidi qua
spirant flabra aquilonis, Sarmata, Germani, Geta, Basternaeque
feroces, Dacorumque tenent populi, tenet acer Halanus, Incola Taurisci
Scytha litoris; indeque rursum dira Melanchlaeni gens circumfusa
vagatur. 440 proxima Neurorum regio
est, celeresque Geloni, praecinctique sagis semper pictis Agathyrsi. inde
Borysthenii vis sese fluminis effert Euxinum in pelagus: tunc aequora
Panticapaei ardescique tibi celso de vertice surgunt 445 Riphaei montis, ubi dura saepe sub arcto densa pruinosos
eructant nubila nimbos. hic dites venae niveum gignunt crystallum, adque
hic indomito tellus adamante rigescit inter Riphaeos et proceros
Agathyrsos. 450 haec gentes Histrum,
qua se plaga dura Bootis porrigit, incumbunt: medii de parte diei per
dumosorum reptantes dorsa iugorum Gerrhae habitant. Gerrhas attingunt oppida
late Norica, et immodicae rursum sola pinguia glebae 455 Pannonia exercet. borean subit altior agro Moesus, et
extento post tergum caespite Thracas plurimus excedit: tunc ipsi maxima
Thraces vomere sollicitant curvo loca: denique longo qua porrecta iacet
spatio piscosa Propontis, 460 et qua
praecipiti fluctu furit Hellespontus, Aegaeumque dehinc procul in mare,
plurima Thraces arva tenent: hic mellifluis Pallena sub antris Lychnitis
rutilae flammas alit: hic et iaspis fulva micat stellis, quantum convexa per
aethrae 465 ignea perpetuis ardescunt
sidera flammis. Hic rursum occiduis Europam fabor ab oris. haec tamquam
speculis adsurgens plurima trinis, spectat Achaemeniae lucis iubar: unus
Hiberos limes habet, limes tenet alter denique
Graios, 470 Ausoniae medius protendit
latius arva. Oceani vicina salo qua gleba recumbit, Oceani Hesperii, tumet
illic ardua Calpe; Hic Hispanus ager, tellus ibi dives
Hiberum: Tartesusque super sustollitur: indeque Cemsi 475 gens agit, in rupis vestigia Pyrenaeae protendens
populos: medio se limite gleba Ausonis effundit; mediam secat
Appenninus Ausoniam: nam qua boreali vertice ad aethra concrescunt Alpes,
surgit caput Appennino; 480 et qua
Sicanii tellus madet aequoris aestu, ut protelatae molis iuga gurgite
condit. huic circa multae sola sulcant proxima gentes; et tamen has omnes
solers tibi musa loquetur. prima vetustorum gens est ibi
Tyrrhenorum: 485 inde Pelasga manus,
Cyllenae e finibus olim quae petit Hesperii freta gurgitis, arva
retentat Itala: tum multa tenduntur parte Latini, per quos flaventis
Tybris pater explicat undas, Romanosque lares lapsu praelambit
alumno. 490 hinc Campanus ager glebam
iacit: hic freta quondam Parthenopen blando labentem in marmora
ponti suscepere sinu: tepidum si rursus in austrum convertare oculos,
nemorosi maxima cernes culmina Piceni: coma largi palmitis
illic 495 tenditur, ac fuso Bacchus
tegit arva flagello. tunc Lucanorum regio insurgentibus alte cautibus
horrescit: scrupus sola creber iniqua asperat, et denso caecantur stipite
silvae. Britius hinc dumos acer colit inter, et arces 500 intendant pelagus, displosisque aequora terris instabile
inclinent semper mare, qua vel eois Hadrias unda vadis largam procul expuit
algam, vel qua Tyrrheni praeceps involvitur aestus. ad zephyri hinc rupes
dorsum tumet, inque Bootis 505 plaustra
patens albo consurgit vertice saxum. huc se prisca Locri gens intulit, et
sale longo eminus invecti, qua pontum gurgite rumpit flumen Alex, Graiae
rexerunt lintea cumbae. hinc Metapontini discurrunt latius
arvo: 510 inde Croton priscis attollit
moenia muris: Aesarus hic amnis salsa convertitur unda, et Iunone calent
hic arae praesule semper. nec minus exciti post flumina dira
tonantis infortunatae Sybaris vicina ruinast; 515 Samnitaeque truces habitant confinia: post hos gens
Marsum quondam tenuit loca: tumque Tarentum surgit, Amyclaei suboles praedura
tyranni. hinc iacet in patulos proiecta Calabria campos, et super arenti
tenduntur Iapyges agro. 520 huc se
praecipiti cogit ferus Hadria ponto. hic Aquileia decens celsis caput inserit
astris: Tergestumque dehinc curvi salis incubat oram, extimus Ionii qua se
sinus aequoris abdit. tot populi Ausoniam circumdant moenibus
altis, 525 Italiam cingunt tot diti
caespite gentes. in iubar eoum rursum se pervia flectunt aequora, et
Assyrium suspectant eminus axem Ionii freta glauca sali, primosque
Liburnos praestringunt pelago; gens Hylli plurima
rursum 530 accolit: hic tenui tellus
discluditur aestu. Illyris ora dehinc distenditur: hicque periclis saepe
carinarum famosa Ceraunia surgunt. tum prorepentis qua sunt vada turgida
Nerei, Harmoniae et Cadmi sustentat gleba sepulchrum 535 barbara: nam longo iactati saepius orbe, postquam
liquerunt Hismeni fluminis undam, hic in caeruleos mutati membra
dracones absolvere diem, finemque dedere labori. nec minus hic aliut
monstri genus arbiter aethrae 540 edidit: adsistunt scopuli duo, cumque quid atri imminet
eventus, ut vulgi corda fatiget sors rerum, et gentes terat inclementia
fati, et motantur humo, et coeunt sibi vertice saxa. sed qua mitis item
spirat notus, Oriciumque 545 pulsant
flabra solum, Graiae confinia terrae incipiunt aperire latus, prolixaque
longis iugera producunt spatiis, praecincta duobus aequoris infusi
procursibus: hanc freta quippe Aegaei lambunt pelagi; citus Hadria
rursum 550 subluit hanc fluctu: gemino
sic gurgite late Graia madet tellus, sortitaque marmora ventos quaeque
suos, imo turgescunt mota profundo. Eurus in Aegaeum contorquet flabra:
cadentis parte poli zephyris Hadriatica terga
tumescunt. 555 insula se rursum Pelopis
visentibus offert, insula quae platani folio compar sedet. Isthmi quippe
caput summum conducitur, artaque vergit in borean tellus, et Graios adiacet
agros: cetera sub folii specie distenditur arva, 560 ac per utrumque latus sinuoso saepe recedit caespite:
sed tepido qua tellus tunditur austro, Graiorum Triphylis sterili se porrigit
ora. hinc sacer Alpheus flumen trahit, et vagus aequor influit Eurotas.
Pisanos alter adulat, 565 alter
Amyclaeas celeri secat agmine terras. insula qua curvas inclinat concava
valles, Arcades immensum propter degunt Erymanthum. hic distentus aquas
sata lambit pinguia Ladon. iuxta Argivus ager, iuxta sunt culta
Laconum: 570 illos prima dies, celer
istos aspicit auster. Isthmi terga dehinc geminus circumlatrat
aestus, parte Ephyres, piceas qua nos agit atra tenebras, et matutinus qua
lucem proserit ortus. hic usu Graio nomen tenet unda
Saronis. 575 Atticus hanc ultra limes
iacet, Attica tellus belligeratorum genetrix memoranda virorum. fertilis
haec herbis Illissum subvehit amnem: Illissi boreas stagno tulit
Orithyiam. Boeotumque dehinc sese confinia iungunt, 580 et Locris, et patuli sulcator Thessalus agri, et Macetum
praepingue solum; tumet arduus Hemus, Threiciumque caput subducitur: adiacet
Hemum partibus ab zephyri Dodonae vatis alumnus. axe noti rigidas subter
rupes Aracynthi 585 gens Aetola colit;
campis ibi pulcher apertis labitur, et virides sulcans terras
Achelous irruit Hadriaci tergum maris; hicque frequentes fluctibus
attolluntur Echinades: haut procul inde prisca Cephallenae consurgunt oppida
terrae. 590 Delphica quin etiam miscet
confinia Phocis, lucis in exortum protentior; inque Booten Thermopylae
cedunt. hic se Parnasia rupes erigit: hic celeri Cephisus volvitur
unda: hic quondam Python transactus harundine membra, 595 sanguinis et cassus prolixa volumina solvit. illic saepe
deum conspeximus arridentem, inter turicremas hic Phoebum vidimus
aras. Nunc ut quaeque vago surrexerit insula ponto, ordine quo steterint
pelago circumflua saxa, 600 expediam.
cumbae ducatur cursus ab unda gurgitis occidui: precor, aspirate,
camenae, Inter et oppositas intendite lintea terras. Gadir prima fretum
solida supereminet arce, Attollitque caput geminis inserta
columnis. 605 Haec Cotinussa prius
fuerat sub nomine prisco, Tartesumque dehinc Tyrii dixere coloni, barbara
quin etiam Gades hanc lingua frequentat: Poenus quippe locum Gadir vocat
undique saeptum aggere praeducto. Tyrii per inhospita
late 610 aequora provecti, tenuere ut
caespitis oram, constituere domus; dant hi quoque maxima
templa Amphitryoniadae, numenque verentur alumnum. insula se propter
Gymnesia tollit ab alto, ac dilecta vago pecori consurgit
Ebusus, 615 Sardiniaeque arces, et
inhorrens Corsica silvis: Aeolidesque dehinc tumidis se fluctibus
edunt insulae, et inserto canescunt undique ponto. has dudum tenuit rex
Aeolus: Aeolus illic hospita iactatis indulsit litora
nautis, 620 Aeolus imperio summi Iovis
arbiter alto impositus pelago est, effundere carcere ventos et sedare
salum. septem sese aequoris aestu emergunt arces: celsam rex Aeolus
aulam hic habuit. tunc Ausoniam se pandit in oram 625 tellus Trinacria et patulo distenditur agro. haec autem
trinis laterum procursibus astat, ternaque caeruleis longe iuga porrigit
undis. in matutinos Pachynos producitur ortus: pars tepet ab zephyro
Lilybeia: celsa Peloris 630 tota
sereniferae pulsatur flatibus ursae. hic iter infidum pelagi, miserandaque
fata involvere salo fluctuque hausere voraci saepe ratis. urgent angustae
marmora fauces, artaque praecipitant properum confinia
pontum. 635 qua se parte dehinc celsae
notus erigit aethrae, vis late Libyci furit aequoris. una ibi Syrtis; ast
aliam ulterius freta prolabentia tendunt, parvaque caeruleo circumsonat
aequore Meninx. rursus in Hadriacam lembum cogentibus
undam, 640 et laevum curva pelagus
sulcantibus alno, insula se Grai Diomedis gurgite promit, Italiam spectans
et Iapygis arva coloni. huc illum motae quondam tulit ira Diones, postquam
per celeres extorrem traxit Hiberos: 645 coniugis huc dirae misit furor Aegialiae. Ionii siquis
rate rursum caerula currat aequora, et eoos cumbam producat in
ortus, Absyrti cautes et crebras protinus arces inveniet. Colchos huc
quondam cura fidesque 650 extulit,
insanam sectantes Aeetinen. nec procul Ionii per terga Libyrnides
astant: inque notum post dira Ceraunia carbasa siquis torqueat, et tepidos
lembum declinet in axes, Ambraciotarum succedent protinus
arces, 655 Alcinoique domus pandetur
Cercyra rursum, Cercyra compta solum, locupleti Cercyra sulco. hanc super
est tellus, Ithaci vetus aula tyranni, exulis et toto raptati saepe
profundo. plurima praeterea consurgunt gurgite saxa, 660 quae protentus aquas Achelous pulcher
oberrat; Amnisusque dehinc alias circumfluit unda, quae tamen in borean
vergunt magis; Aegila parva et procera caput turgescunt pulchra
Cythera; eminet hic etiam saxosa Calauria iuxta; 665 Carpathus hic rupes attollitur: haec tamen axem respicit
occiduum. nutrix hic Creta tonantis, multa latus, glebamque ferax et opima
virentum erigitur pelago. Cretam super astitit Ida, Ida procellosis
agitans aquilonibus ornos. 670 nec
procul Aegyptum Rhodus adiacet, adiacet oram Suniados, qua se protendit
caespes Abantum, fertilis Aeginae tellus, et opima Salamis. lucis ab
exortu, Pamphylia qua cavat aestum prolabentis aquae, Cyprus alta cingitur
unda, 675 adque Dionaei pulsatur
litoris acta. inde Chelidoniae tris sese gurgite tollunt, qua frons tenta
salo Patareidis eminet arcis. laeta dehinc Aradus Phoenicum praeiacet
oram, multus ubi exesae sinus est telluris ab alto, 680 ac latus omne soli procul in dispendia cedit litoris, et
curvo praelambitur ora fluento. mirus at ille dehinc Aegaei gurges
habetur, qui gemina de parte sali velut ordine fisso saxa mari profert
circumflua, tenuia sese 685 areta
praecipitant Athamantidis inclyta leto: Sextus ubi atque Abydus parvo sale
discernuntur, et vicina sibi lambit confinia pontus. pars procul Europae
laevum latus, altera porro ditem Asiam spectat: cunctae tamen ordine
facto 690 insulae in arctoi procedunt
plaustra Bootis. Europam incumbit prolixus limes Abantum. Scyrus ibi late
dorsum tumet, ac Peparethum protollit pelagus. iuxta Vulcania
Lemnos erigitur, Cererique Thasus dilecta profundo 695 proserit albenti se vertice: prominet Imbrus, Thressaque
consurgit propter Samus: indeque rursum Cyclades accedunt Asiam, Delumque
coronant. omnes fatidico curant sollemnia Phoebo. nam cum vere novo tellus
se dura relaxat, 700 culminibusque
cavis blandum strepit ales hirundo, gens devota choros agitat, gratique
sacrato ludunt festa die, visit sacra numen alumnum. Hinc Sporades crebro
producunt caespite sese densa serenato ceu splendent sidera
caelo. 705 nec minus attolluntur
Ionides insulae ab alto. hic iuxta Caunus, Samus hic Saturnia
iuxta, tumque Chius patulae prospectans arva Pelinae. Lesbus item et
Tenedus per aperti marmora ponti expediunt arces, et culmina nubibus
indunt. 710 hinc se piscosi pandit
sinus Hellesponti. hic salis arctoi spumas vomit impiger aestus, hic
protenta quatit late freta glauca Propontis. siquis laeva dehinc Euxini
marmora sulcet, ora Borysthenii qua fluminis in mare
vergunt, 715 e regione procul spectabit
culmina Leuces. Leuce cana iugum, Leuce sedes animarum: nam post fata
virum semper versarier illic insontes aiunt animas; ubi concava
vasto cedit in antra sinu rupes, ubi saxa dehiscunt 720 molibus exesis, et curvo fornice pendent. haec sunt dona
piis: sic illos Iuppiter imis exemit tenebris, Erebi sic inscia
virtus. Rursum Cimmerius qua Bosphorus ora patescit, dexterior ponto subit
insula, vastaque late 725 excedit moles
pelagus: sedet eminus ingens Phaenagore, et muros attollitur
Hermonassa. haec maris infusi consurgunt insulae ab alto. exterior quis
unda dehinc, circumfluus et quis aestuet Oceanus, quibus illae flatibus
omnes 730 culmina pulsentur, memores
date carmine musae. Propter Atlantei tergum salis Aethiopum
gens Hesperides habitant; dorsum tumet hic Erythiae, hicque Sacri, sic
terga vocat gens ardua, montis: nam protenta iugum tellus trahit: hoc caput
amplae 735 proditur Europae: genetrix haec
ora metalli, liventis stagni venas vomit: acer Hiberus hic freta veloci
percurrit saepe phaselo. eminus hic aliae gelidi prope flabra
aquilonis exsuperant undas et vasta cacumina tollunt. 740 hae numero geminae, pingues sola, caespitis
amplae, conditur occidui qua Rhenus gurgitis unda, dira Britannorum
sustentant agmina terris. hic spumosus item ponti liquor explicat
aestum, et brevis e pelago vertex subit: hic chorus
ingens 745 producit noctem ludus sacer:
aera pulsant vocibus, et crebris late sola calcibus urgent. non sic
Absynthi prope flumina Thracis almae Bistonides; non, qua celeri ruit agmine
Ganges, Indorum populi stata curant festa Lyaeo. 750 longa dehinc celeri siquis rate marmora currat, inque
Lycaonias cumbam procul urgeat arctos, inveniet vasto surgentem vertice
Thulen. hic cum plaustra poli tangit Phoebeius ignis, nocte sub illustri
rota solis fomite flagrat 755 continuo,
clarumque diem nox aemula ducit. nam sol obliquo torquetur cardine
mundi, directosque super radios vicinior axi occiduo inclinat, donec iuga
rursus anhela devexo accipiat caelo notus. inde
fluenta 760 tenduntur Scythici longe
maris in facis ortum Eoae: tum coeaneis erepit ab undis insula, quae
prisci signatur nominis usu aurea, quod fulvo sol hic magis orbe
rubescat. Contemplator item, ceu se mare flectat in
austrum, 765 inque notum Oceanus freta
ponti caerula curvet: altaque Coliadis mos hic tibi dorsa patescent rupis,
et intenti spectabis caespitis arces. pro quibus ingenti consistens mole per
undas insula Taprobane gignit taetros elephantos, 770 et super aestiferi torretur sidere cancri. haec immensa
patet, vastisque extenditur oris undique per pelagus: latus autem protinus
olli agmina cetosi pecoris, vaga monstra profundi, alludunt: fervent
Erythraei marmora ponti 775 tota feris:
haec, ut rigidi iuga maxima montis, nubibus attollunt latus omne, et terga
tumescunt: instar in his rupis spinae tenor arduus astat, molibus in
celsis scrupus quoque creber inhorret. a! nequis rapidi subvectus gurgitis
unda 780 haec in terga sali lembum
contorqueat umquam: a! ne monstrigenis, hostem licet, inferat
aestus fluctibus: immodici late patet oris hiatus quippe feris, antro
panduntur guttura vasto; protinus haec ipsas absorbent fauce
carinas, 785 involvuntque simul mox
monstra voracia nautas. Ogyris inde salo promit caput, aspera
rupes, Carmanis qua se pelagi procul invehit undas; regis Erythraei tellus
haec nota sepulchro tenditur, et nudis iuga tantum cautibus
horrent. 790 Persicus hinc aestus
fauces hiat: insula rursum, si tamen in borean flectantur carbasa
cumbae, Icarus aerio consurgit vertice in auras, Icarus ignicomo Soli
sacra; namque Sabaei turis ibi semper vaga fumum nubila
volvunt. 795 Insulae in Oceani
procursibus hae tibi tantum carmine sunt dignae: multas vehit undique
pontus praeterea, parvas specie, famaque carentia pars Asiam, Libyam pars
adiacet altera ponto, pars videt Europam: non has tamen aut modus
orae, 800 aut interna cavi commendat vena
metalli. harum aliae duris reserant vis litora nautis, et scaber in multis
scrupus riget; undique iniquus surrigitur vertex, et inhospita caespitis
orast. harum quis valeat numerosa ut nomina fari? 805 si velit hoc ullus, velit idem scire quot alto curventur
fluctus pelago, quot sidera caeli educant flammas, quot robora proferat
Ida, quantus harenarum numerus versetur ab euro. Carmine nunc Asiam formet
stilus: incute doctam, 810 Phoebe,
chelyn! totis Helicon aspiret ab antris. maxima pars orbis narrabitur;
inclyta tellus prometur musis. terrarum summa duarum unius est limes, quae
caespite protegit ambas. vastius ast Asiae diti caput, indeque
sensim 815 in matutinos oram conducitur
axes. hic astare procul Bacchi fert fama columnas, ultimus Oceani qua
terras alluit aestus, Indica qua rupes tumet extima, quo vaga
Ganges, caespite dorsa trahens in Nysaeum Platamona 820 porrigitur. similis nequaquam est forma duabus, nec
modus est compar: secat unus denique pontus Oceanus, trinoque sinu vagus
influit aestus unam Asiae molem: sinus istam Persicus intrat, maximus hanc
Arabum scindit sinus, et sinus aequor 825 inserit Hyrcanus: duo nigri partibus austri curvantur,
rigidam suspectat tertius arcton: hic et in Euxini prorepit marmoris
undam, et zephyrum tergo spectat procul: adiacet ambos tellus multa
dehinc, et longis tenditur arvis. 830 ast Asiam incumbit vasto mons aggere
Taurus, interstatque iugo mediam, Pamphylia campo qua iacet, incipiens, ac
verticis ardua ducit Indorum in pelagus: nunc autem surrigit idem obliquas
arces et flexilis aera pulsat; 835 nunc
directa solo tentus vestigia figit. mille dehinc amnes unus vomit, exerit
unus flumina per terras, vel qua riget ora Bootis, vel qua lene notus
spirat, qua perstrepit eurus, et qua deiecto zephyrus sustollitur
axe. 840 nec tamen hic uno signatur
nomine ubique, sed dum flectit iter, novus emicat; utque tumenti gens
vicina subest, peregrina vocabula mutat. Accipe, qui populi circumdent
denique Taurum. Maeotae primi salsam cinxere paludem. 845 obversatur item trux Sarmata, bellica quondam gentis
Amazonidum suboles: nam cum prius illae egissent vasti prope flumina
Thermodontis Threicio de Marte satae, iunxere profectae concubitus: longas
exercet Sarmata silvas: 850 ex quibus
elapsus Tanais procul arva pererrat barbara, et in salsam protendit terga
paludem. hic Asiam Europa disterminat. arduus istum Caucasus eructat:
Scythicos hic fusus in agros impacatorum nutrit pubem
populorum. 855 huius utrumque latus
quatit amplis bruma procellis, constrictumque tenent hunc frigora. proxima
rursus Cimmerii Sindique colunt: Cercetia gens est adque Toretarum propter
genus: indeque Achaei, ab Xanthi ripis atque Idaeo
Simoente, 860 inter chauricrepas et
scruposas convallis, transvexere larem. iuxta gens aspera degit Eniochi,
Zygique dehinc, qui regna Pelasgum linquentes, quondam tenuerunt proxima
ponti. impiger hos propter Colchus colit: iste feraci 865 exul ab Aegypto celsae serit aspera rupis: Caucasus
Hyrcanae nimium conterminus undae huius valle procul Phasis gemit, istius
antro agmina provolvit, Circaeaque lapsus in arva incidit, Euxinum.
borealis cardine caeli 870 rursus in
eoae lucis confinia tellus inclinata iacet, gemino vicina profundo. Caspia
nam late terram super alluit unda, Euxinique subest tergum salis: asper
Hiberus hic agit: hic olim Pyrenide pulsus ab ora 875 caespitis eoi tenuit sola, ceu vaga saepe fors rapit
exactos patria: tenet aequora campi gens Camaritarum, qui post certamina
Bacchum, Indica Bassaridum cum duceret agmina victor, accepere casis,
mensasque dedere Lyaeo: 880 orgia
ludentes et nebride pectora cincti deduxere choros, Nysaei ludicra
ritus. hos super in fluctus adsurgit Caspia Tethys. Haec dicenda mihi; nec
diri gurgitis umquam lustravi pinu freta barbara, nec vagus
orbem 885 undique reptavi: sed vasti
flumina Gangis, Caucaseas arces et dumicolas Arienos incentore canam
Phoebo, musisque magistris omnia veridico decurrens carmine pandam. Caspia
per teretes Tethys distenditur oras, 890 et sinuant curvis hanc totam litora terris. tantum sed
fuso pontus iacet iste profundo, ut ter luna prius reparet facis
incrementa, quam quis caeruleum celeri rate transeat aequor. gurgitis
Oceanus pater est: namque iste nivalis 895 axe Helices infert rapidi freta concita ponti, et sinus
inde sibi pelagus trahit: hic vada propter Caspia versatur Scytha belliger;
hicque feroces degunt Albani: trux illic arva Cadusus dura tenet, Mardi
celeres, Hyrcani, Apyrique. 900 caespite vicino Mardus fluit, et procul ipsos accedit
Bactros; attingens denique atroces agmine Dercebios, medius disterminat
ambos, Hyrcanique salis tumido convolvitur aestu. sed Bactrena solo vasto
procul arva recedunt, 905 Parnassique
iugi tegitur gens rupibus illa: Dercebios aliud cohibet latus et vada
tangit Caspia: tum clari pharetris agilique sagitta Massagetae rauci
succedunt flumen Araxis: durum ab stirpe genus, placidae mens nescia
vitae, 910 ignorant flavae Cereris commercia,
Bacchi semper inexpertes animam traxere ferinam. his cibus et potus simul
est: nam sanguen equinum et lac concretum per barbara guttura sorbent. nec
procul ad borean diri posuere Chorasmi 915 hospitia, et iuxta protendit Sugdias agros, Sugdias,
ingenti quam flumine dissicit Oxus. hic procul Hemodii late ruit aggere
montis, et per prolixos evectus protinus agros Caspia propellit fluctu
freta: qua patet huius 920 fluminis os,
diri ripas habitant Iaxartae. tendere non horum quisquam certaverit
arcus: ambitus hos etenim multus trahit, et grave curvis pondus inest
taxis, longo sunt spicula ferro, et rigor in nervis veluti bovis. inde
cruenti 925 sunt Tocari, Phrurique
truces, et inhospita Seres arva habitant, gregibus permixti oviumque
boumque vellera per silvas Seres nemoralia carpunt. ultima Epetrimos
tellus habet: et procul ista cassa virum est, nullis pecorum balatibus
agri 930 persultant; herbae viduus
iacet undique caespes, fronde caret; nusquam terras intersecat
amnis. Caspia tot late circumdant aequora gentes. Nunc rursum ab Colchis
et glauci Phasidis undis occiduum ad solem populos memorate,
camenae, 935 usque in Threicii fauces maris!
aspera primum Byzeron est gens: diri sunt inde Bechires, Macrones,
Phyliresque et pernix Durateum gens. inde Tibareni, Chalybes super, arva ubi
ferri ditia vulnifici crepitant incudibus altis. 940 post hos Assyriae tenduntur iugera terrae, Armenioque
iugo late surgens Thermodon erigitur celsa in fastigia prisca Sinope. hanc
urbem quondam, magni Iovis ardor, Asopis virgo, locans saevae propter
confinia terrae, 945 aulam habuit,
plebemque suo de nomine dixit. nec procul hinc purus laticem provolvitur
Iris; et citus Armeniae cursum convallibus arcis, qua vastum in pelagus
vergit saxosa Carambis, urget Halys: tum Paphlagonum sata longa
patescunt, 950 et Mariandinon gens incolit,
unde triformis ora canis superas quondam produxit in auras Alcides Erebo:
propter Bithynia glebam exerit: hic late Rhebas extenditur amnis, Rhebas,
coeanei qui dissicit aequora ponti, 955 Rhebas, argento similem qui porrigit undam. hi pontum
cingunt populi. nunc illa canatur ora Asiae, glaucus pelagi quam subluit
aestus, axe noti in fauces rapidi procul Hellesponti, et freta qua spumant
Aegyptia partibus austri, 960 usque
Arabas et longa Syrae confinia terrae. dictum etenim, quantus rigidas Scytha
degat ad arctoS. Calchedon tumulus fluctu circumdatus alto eminus Europam
proceraque moenia Byzae aspicit: ab tergo tendit Bebrycia
glebam, 965 celsaque nubiferae
sustollit culmina rupis Mysus ager: Mysos tacitum diffusus in
aequor tergaque flavescens sulcat Cius: huius ad undam pulcher Hylas
nymphis quondam fuit anxia cura. Hinc in caeruleum cedit sinus
Hellespontum, 970 explicat et Phrygiam
tellus incurva Minorem; maior Sangario late praestringitur amni. haec
procul eoos procedit plurima in axes, fertilis herbarum: qua caelum rursus in
umbras inclinat vertex, panduntur terga Minori, 975 quae iacet immensae late sub rupibus Idae, infortunatam
pertingens caespite Troiam. Aeolis inde patet vastum super
Hellespontum Aegaei per terga sali. prolixus Ionum rursus ager glebam
protenditur: hunc secat ingens 980 Maeander,
salsique ruens vada gurgitis intrat. comminus hic gelidi qua spirant flabra
aquilonis, urbs Ephesus tetricae sustollit fana Dianae, munus Amazonidum
memorabile; nec minus inde Lydia procedens longum latus explicat
euro: 985 in qua vitiferae Molus iuga
proserit arcis, Et Pactolus aquas agit auriger, arva canoris persultant
cygnis, curva sedet undique ripa creber olos, laetis adsurgunt gramina
campis, herbaque luxurians sola semper pinguia
vestit. 990 sed locuplete magis
Maeandria gleba recumbit ubere, nam blandi terram rigat unda
Caystri. Maeonis hic etiam deducit turba choreas: aurea subnectunt haec
vincula, ritus Iaccho luditur, atque sacris feriunt ululatibus
aethram; 995 virgineusque chorus late
strepit, exilit omnis coetus, ut instabiles vaga pendent corpora
dammae: Chaurorum quoque flabra deo famulantia ludunt ritibus in vulgi;
subeunt haec serica saepe pallia, et impulsi zephyris agitantur
amictus. 1000 haec linquenda tamen
laeto reor omnia Lydo. Qua se Xanthus agit, Lyciorum tenditur
ora inclinata mari, surgunt ibi culmina Tauri Pamphyliae in fines: hic
idem Cragus habetur nomine sub gentis: prope celsam surgit in
arcem 1005 prisca Side: fomes calidis
adoletur in aris saepe Dionaeae veneri: stat Corycus alta, stat Perge
propter, micat ardua tecta Phaselis eminus, et Phoebi radiis tremit aemulus
ardor. inde Lycaoniae tractus iacet: impiger agros 1010 incola decurrit, sitit atrum dira cruorem gens hominum,
et saevo pascuntur pectora bello. tum Pisida ferox exercet pinguia
culta, Telmissusque dehinc urbs eminet, eminet arcem inclyta per nubes
attollens moenia Lyrbe, 1015 et
Lacedaemoniae surgunt fastigia Selges. Plurimus hinc terras intrat sinus,
undaque longe vicina Euxino rupti sola caespitis urget. hic diros Cilicas
trames tenet, inque diei tenditur exortum: sulcant duo flumina
terram, 1020 Pyramus hic undas, hic
volvit Pinarus aequor. Cydnus item mediae discernit moenia Tarsi. Pegasus
hoc olim suspendit caespite sese, impressique solo liquit vestigia
calcis; esset ut insigni revoluta in saecula semper 1025 nomen humo, clari post ultima Bellerophontis. sic
caespes late producit Aleius arva, horrescitque comis nemorum, per inhospita
cuius aequora secreto vitam protraxerat agro. Lyrnessusque dehinc, hic
Malus et Anchialia, 1030 illustresque
Soloe post carmina vatis alumni. Commagenorum propter diffunditur ora: et
procul Hesperium curvatur limes in axem, donec piniferas Casii prorepat ad
arces. Hinc solers Asiam facili cape carmine totam. 1035 forma sit huius enim talis tibi: quattuor illam in
latera effusam cordi dato; longior autem sit modus his, rutili quae spectant
sideris ortum: tumque tene, primo quod carmine musa locuta, totam Asiam
celsi praecingi vertice Tauri 1040 extima in Indorum: montis tamen accipe molem per latus
id duci, quo dat Cynosura pruinas: solis ab occasu vastum decurrere
Nilum: Indicum ab eois mare fervere, rursus ab austro fluctibus immodicis
Rubri salis aequora volvi. 1045 ora
Syrum curvi procumbens litoris acta in notum et eoi confinia tenditur
euri. haec Coele est Graio sub nomine: namque duobus ut conclusa iugis,
vallis vice, multa cavatur. ab zephyro Casius mons imminet: axe
diei 1050 consurgentis item Libanus
premit arduus arva. pars procul a pelago terras colit, inque recessu gens
agitat: salso quidquid pulsatur ab aestu, Phoenicum regio est: hi Rubro a
gurgite quondam mutavere domus, primique per aequora
vecti 1055 lustravere salum; primi
docuere carinis ferre cavis orbis commercia; sidera primi servavere polo;
populis Phoenicibus ergo urbs Iope, sterilisque dehinc habitatur
Elais, Gazaque proceris adsurgens undique muris. 1060 hic Tyrus est opulens, et Berytus optima,
Byblos, Sidoniique lares; ubi labens agmine amoeno caespitis irrigui
Bostrenus iugera findit. Nec minus hic Tripolis pingui sola porrigit
agro; Orthosisque dehinc attollitur: hic Marathus stat. 1065 litoris extremo caput altis turribus effert Laodice, et
glauci praelambitur aequoris unda. hic nemorosa virent Daphnae loca, celsa
cupressus erigitur, ramos innectit laurus odora, crine Dionaeo myrtus
diffunditur, altae 1070 consurgunt
pinus, et caelum sibila pulsant robora, mollicomis tellus insternitur
herbis. urbs mediis Apamea dehinc consistit in arvis, et qua Phoebeam
procul incunabula lucem prima fovent, Emesus fastigia celsa
renidet. 1075 nam diffusa solo latus
explicat, ac subit auras turribus in caelum nitentibus: incola claris cor
studiis acuit, vitam pius imbuit ordo: denique flammicomo devoti pectora
Soli vitam agitant: Libanus frondosa cacumina turget, 1080 et tamen his celsi certant fastigia templi. hic scindit
iuxta tellurem glaucus Orontes, nec procul Antiochi vagus interlabitur
urbem, praestringens undis Apamenae iugera glebae. fertilis hic caespes
protenditur, arvaque amica 1085 sunt
pecori, in septu facilis Pomona resurgit, et fecunda Ceres campo flavescit
aperto. Si rursus tepidum via deflectatur in austrum, curva sinus Arabi
succedent aequora propter. namque Arabas Syriaeque solum sinus iste
fluento 1090 dividit, et tentis procul
interfunditur undis: et tamen eoos paulum inclinatur in axes usque in
belligeri confinia flexus Elani. hinc tellus Arabum producit caespite
campos, et latera ab gemino sale cingitur; alluit
aestus 1095 Persicus hanc, Arabumque
sinus rigat aequore terram. his sua flabra polo spirant: nam Persicus
euro turgescit vento, zephyro sinus aestuat alter. pars autem in primos
quae semet porrigit ortus, et notus insurgit qua nubifer, aequore
Rubri 1100 tangitur Oceani; felici
terra recumbit tota solo: tellus hic semper fragrat odoro caespite:
prorumpit lacrimoso stipite myrrha, Myrrha furor quondam Cinyreius; hic
ladani vim vellera desudant, calami coma pullulat
almi, 1105 gignit humus casiam,
concrescunt tura per agros, longaque fecundis pinguescit odoribus
ora. vera fides, illic femoris sub imagine partus disrupisse Iovem
penetralia; proderet ortus ut sacer aetheria fulgentem fronte
Lyaeum. 1110 nascenti Baccho risit
pater, undique fulsit caelicolum sedes, convexaque pura tetendit festa
dies: tellus effudit dives odores; villorum subitis tumuit pecus
incrementis: ver habuere suum nova gramina, flore
frequenti 1115 pinsit terra sinus, ac
nymphis unda cucurrit largior: internis etiam procul undique ab oris ales
amica deo largum congessit amomum. extemplo Liber subnectit nebride
pectus, effusasque comas hedera ligat, inde virentis 1120 attollit thyrsos, et blandi luminis igne os hilarat,
totaque celer diffunditur aethra. Sed propter Libanum terram sulcant
Nabataei, Chaulasiique dehinc, Agraei rursus et inde Hatramis est tellus:
Macae vicina fluento 1125 Persidis
accedunt: Rutili contermina ponti Minaei Sabataeque tenent; super impiger
ampla aequora desulcat glebae ditis Cletavenus. Plurima praeterea gens
circumplectitur illic oram Arabum, muta sed degunt agmina
fama, 1130 et numerus cunctis inglorius:
inde favoni qua plaga fecundis alit almos flatibus agros, barbara
montivagos tellus extendit Erembas. hi vitam duris agitant in cautibus
omnem, intectique artus erepunt ardua semper 1135 culmina saxorum: non ollis pabula in usum terra parit:
glebas abrodunt more ferarum ieiunas herbae, nec amicas frugibus
ullis. Hinc ultra Libani rursum fastigia celsi, lux Hyperionio qua se
sustollit ab ortu, 1140 alterius Syriae
limes iacet usque Sinopen gurgitis attiguam; mediis hic impigra in
arvis Cappadocum gens est: propter freta turgida rursus Assyrii iuxta sunt
ostia Thermodontis, et festina citis evolvitur unda
fluentis. 1145 Nec procul, attollit qua
se facis ardor eoae, plurimus Euphratae manat liquor: iste feroci fusus ab
Armenia vastum caput exerit antro, inque notum primae protenditur agmine
molis; at matutinos iterum conversus in axes, 1150 dividit inserto mediam Babylona fluento. inde
Teredoniae iuga propter maxima rupis Persidis in pontum sparso cadit effluus
amni. Hunc super, in septem quantum via carpitur ortus caespitis extenti
spatiis, citus aequora Tigris 1155 prona rotans, et saxa iugis avulsa supernis, et totas
late celeri trahit agmine silvas. quin et vasta palus medio distenditur
agro; maximus hanc fluctu Tigris secat: intrat aperti terga lacus, stupet
unda silens, tacitaeque recumbunt 1160 aequora Thospitis; solidarum denique more riparum
stagni facies incisa quiescit, invectumque sibi cohibens altrinsecus
amnem stat disclusa palus. sic Elidis incola pontum dissicit Alpheus:
pelago sic inserit undas 1165 illaesum
optatae flumen ducens Arethusae. ergo per et stagnum vehitur celer amnis
apertum, hoc elapsus item vim proni gurgitis urget. non alium tantus rapit
impetus; haud ita quisquam spumescit fluctus, neque tantos ulla
fragores 1170 unda ciet. medio quae
tellus funditur agro, hoc Interamnis nomen tenet; ut situs illam flumine
praecinctam gemino per aperta locavit. non qui lanatum longo pecus educat
agro, aut qui cornigeri ductor gregis arva pererrat, 1175 gramina qui pastor simis petit apta capellis, quique
cavo solers committit semina sulco, quem Pomona iuvat, quem ramis aesculus
altis illicit, et pingui dependens subere glando; bracchia Nysaei qui
palmitis ordine iusto 1180 digerit, aut
tectis siquis dolat impiger ornos, vel salis in fluctus qui cumbam navita
texit, spreverit hos saltus: nihil indiga subtrahit ora: dives humo
tellus, dives iacet arbore caespes. istius in borean quidquid protenditur
agri, 1185 Armenii et vita duri sulcant
Matieni. Qua sunt flabra noti, Babylon subducitur arce procera in nubes:
hanc prisca Semiramis urbem vallavit muris, quos non absumere flammae, non
aries penetrare queat: stat maxima Beli 1190 aula quoque argento, domus Indo dente nitescit, aurum
tecta operit, sola late contegit aurum. ipsa dehinc tellus, quae
circumplectitur urbem, et procerarum fluctu vernat palmarum, et splendente
procul beryllo ferta renidet. 1195 hic
tamen internis Ophietidis arcis in arvis inter gemmiferas excrescit creber
harenas. hinc Babylona super, geminae pro finibus ursae, Cissi
Massabataeque et Chalonita vagantur. At rursum Armeniae siquis pede pergat ab
arce 1200 rupis, et eoas gressum
producat in oras, Medica prolixos spectabit regna per agros. horum qui
gelidi succedunt plaustra Bootis, pinguia rura tenent: sunt illic
Atropateni, sunt Geri et Mardi. tepidum qui rursus ad
austrum 1205 oram habitant, Scythicae
deducunt semina gentis. nam Medea ferox fuit ollis sanguinis auctor. haec
cum Pandionis letum componeret aulae, Attica qua pulchro tellus pinguescit
Ilisso, proditur, inque fugam propere convertitur
exul. 1210 has post in terras pinu
subit Aeetine, inseditque locos: veteres accedere Colchos nulla inerat
menti fiducia; denique ab illa Medorum suboli magicae furor artis
inhaeret. pars gentis, rutilos Phoebi quae spectat in
ortus, 1215 saxa habitat, saxis excudit
narcissiten: qui propter dumos nemorosaque rura vagantur, in pecus
intenti, crebro grege pascua tondent. Medica se tantos effundit gleba per
agros, Caspia ut extento contingat caespite claustra. 1220 haec Asiae digere fores, hiet ore quod illo porta
quasi, et longas bivium discedat in oras. panditur Hyrcanis hinc ianua; ianua
Persis hinc patet, imbriferum qua vergit mundus in austrum. Ecce sub
immenso portarum vertice Parthi
1225 rura tenent, curvi nequicquam vomeris usu sollicitanda sibi;
non ollis cura laborque, aequora terrarum gravibus componere
rastris: exercent saevi se semper Martis in arma. sica comes lateri est,
manus autem hastilia vibrat, 1230 demittunt
pharetras umeris et letifer arcus semper inest laesae: neque per compendia
diras producunt animas; non puppibus aequora sulcant: non proni gregibus
pecoris fera vita iuvatur. sed quatit alipedum sola semper cursus
equorum, 1235 pulsaque terra gemit:
discurrunt crebra per auras spicula, missilibus late subtegitur aer. Quin
etiam post hos amor est si discere Persas consimilis, solersque trahit te
cura per orbem; has quoque musa tibi formabit carmine
terras, 1240 quae liquidos amnis via
devehat, utque iugorum consurgat vertex, quibus oris arva
recumbant barbara, famosum qui Persam roboret usus. quippe Asianarum primi
degunt regionum. vita opulens genti, gazas quoque terra
ministrat 1245 omnibus, et largum
populis producitur aevum. dives in his mos est iam longi tempore
saecli, ex quo Maeoniam bello trivere cruento. illudunt auro vestes, et
cuncta teguntur auro membra viris, auro vestigia
condunt: 1250 tantus Persarum dissolvit
pectora luxus. ipsa autem tellus inclusa est montibus altis, undique in
australem latus inclinatior axem, ac borean longe, longe quoque Caspia
claustra deserit, atque noti placida perfunditur
aura. 1255 istius at spatiis finem dat
Persicus aestus, incoliturque solum populis tribus. una sub arcto pars
agit, armigeris nimium contermina Medis: altera per mediae telluris terga
vagatur: porro ad flabra noti, pelagus prope, tertia
degit. 1260 Persidis, et rigidas
curvant labentia ripas. arva secat Cyrus, perrumpit rura Coaspes, Indica
provolvens procul aequora: cuius ad undam incola flaventem studio sectatur
achatem. nam cum brumali ceciderunt sidere nimbi, 1265 imbribus et caelo fusis furit auctior amnis, eos
lapides late flumen trahit: undique tellus circumiecta dehinc laeti viret
ubere campi. Sed qua caeruleam sinus infert Persicus undam, gens
Carmanorum late colit: hanc facis ortus 1270 urit Phoebeae; tanto quoque funditur agro, ut simul et
glauci contingat gurgitis aestum, et procul internae perreptet iugera
terrae. Hos super et tellus tendit Gedrosia glebam Oceani vicina fretis;
at flumen ad Indum 1275 Auroraeque
latus Scytha miti proximus austro accolit: australis certe Scytha dicitur
iste: namque alii dura pulsantur desuper arcto. Indus Caucasiae prorumpens
rupis ab antro adversum pelago Rubri procul aequoris
amnem 1280 porrigit, inque notum recto
fluit agmine aquarum. ora dehinc Indo duo sunt, mediumque per agrum insula
se vasto fundit tergo Patalene. innumeras idem dispescit flumine
gentes, Oritas Aribasque et veloces Arachotas, 1285 et Satram infidum, vel qui per inhospita late discreti
populis, discreti finibus agri arva agitant, uno sed nomine sunt
Arieni. hi quamquam steriles decurrant semper harenas, munera nec carpant
cerealia, nec nova prelo 1290 musta
premant, fulvo tamen invenere corallo pandere vivendi commercia, quaerere
pulchrae Sapphiri latebras et praeduros adamantas. Calliope, Indorum
populos et regna canamus. ultima terrarum tellus aspergitur
Indi 1295 fluctibus Oceani; primam
coquit hanc radiis sol, sol Hyperionius, sol magni gratia mundi, astrorum
genitor, lucis sator et vigor aethrae. sed genti Indorum taeter color: efflua
semper his coma liventes imitatur crine hyacinthos. 1300 terrarum in latebris excludant caute metalla: pars
telas statuunt, et vestimenta laborant lintea: pars Indi procurat segmina
dentis, atque ebur invigilat: multi, qua flumina nimbis Auget hiems,
vastum ut late trahat agmen aquarum 1305 alveus, et celsas evincant aequora ripas, palantes
obeunt beryllum, prona fluenta quem procul internis a finibus, aut
adamanta detulerint: his glauca dehinc tornatur iaspis. nec minus et bacas
alii prope marmora curvis 1310 excudunt
conchis: pars rursum divite cura herbosi lapidis venas fodit: hique
rubore suffusas blando quaerunt campis amethystos. horum dives enim tellus
est Indica semper, et tali scrupo caespes tumet: amnibus
autem 1315 fertilis irriguis crebro
praelambitur ora: extendunt celsi vaga late brachia luci, et vernat
nemorum semper coma. nunc tibi formam terrarum expediam, nunc carmine flumina
fabor, nunc rigidos montes, nunc multae denique gentis 1320 absolvam populos. latera agris undique in
Indis quattuor esse tene: coeant tot et anguli ab omni parte sibi, oblique
claudentes extima terrae, ceu species rhombo est. zephyri de partibus,
Indus gurgitis occursu fit certae terminus orae: 1325 axe noti, Rubri late salis obiacet unda: flumen item
Ganges fit limes caespiti eoo; adque Lycaonia consurgit Caucasus
arcto. aequore qua fuso laticem provolvitur Indus, Dardanidum gens est,
ubi magnus sorbet Hydaspes 1330 delapsum summa saxorum mole Acesinen. tertius amnis
item secat agri proxima Cofes; in medioque Sabae sunt caespite: gens quoque
Sodri propter agit; populique dehinc velut ordine facto Peucaleum longas
exercent vomere terras. 1335 Gargaridae
rursum: gens haec obnoxia Baccho, et glebam sulcant, et ritibus orgia
ludunt. Hic Hypanis lateque trahens vaga terga Cymander, rupe procul
fulvum provolvunt fluctibus aurum: nec minus hi campos intrant Gangetidis
orae, 1340 quae per flabra noti fuso
distenditur agro, usque in celsa iacens confinia Colidis arcis. Colis et
ipsa dehinc cetosi vergit in aequor Oceani, tantoque iugo subit aetheris
auras, arceat alituum subducta ut rupe volatum. 1345 sed circum Gangen regio est devota Lyaeo, perpetuique
sacri talis narratur origo. Indorum in populos fatalia Liber
agebat proelia: vipereo late Bellona flagello increpat, et magno
tremuerunt regna pavore, 1350 insistente deo. venit ergo ad flumina
Gangis, discursuque sacro praeludit proelia Liber. Maenades extemplo
maculosae nebridis usum permutant clipeis, viridique hastilia
thyrso succedunt; solvunt properantes lintea Bacchae 1355 vincula, viroso pectus vinxere dracone; pro molli vitta
prorepunt crine chelydri; excitoque ferox persultat in agmine Mavors: dux
aquilas in bella rapit, tremit Indica tellus pressa pede, et toto tonuerunt
classica caelo. 1360 ergo et Nysaeos
discit gens rite recessus, et stata sollicito deducunt orgia ritu. ipse
dehinc diros ut Liber perculit Indos, Hemodi victor conscendit verticis
arces, effusamque solo gentem procul aspicit omnem: 1365 ima iugi extantis vestigia gurgite canent. Oceani eoi
praetento denique Bacchus litore, et extrema terrarum victor in ora, ducit
laurigeros post Indica bella triumphos, erigit et geminas telluris fine
columnas, 1370 invisitque dehinc Ismeni
fluminis undam. Has tantum gentes commendat fama per orbem. vile aliae
vulgus, pecorum vice, terga pererrant caespitis abiecti: non his aut gloria
forti parta manu est, aut clara decus peperere metalla 1375 terrarum venis: habitant ignota locorum semper
inexpertes famae, per inhospita degunt arva procul, nullis sunt dignae
denique musis. at tu, Phoebe pater, vos clari turba, camenae, nominis,
Aonio famam inspirate labori. 1380
Vers
la traduction française
|